„Nikt nie wie wszystkiego, ale każdy wie coś". To zdanie Pierra Levy, francuskiego cyberteoretyka i twórcy pojęcia „zbiorowa inteligencja", znakomicie opisuje możliwości jakie stwarza wiki.
Wiki jest stroną internetową, którą każdy może tworzyć, edytować i zmieniać bezpośrednio za pomocą przeglądarki internetowej. Nazwa wiki pochodzi od hawajskiego zwrotu „wiki wiki", oznaczającego bardzo szybko. Taką definicję podaje Wikipedia. Wiki jest więc czymś w rodzaju białej, pustej strony, którą można zapisać, podczas gdy tradycyjne strony www są już gotowym produktem, z konkretną, przemyślaną uprzednio architektur serwisu.
Autorem pojęcia jak i samej koncepcji jest amerykański programista Ward Cunningham. Wymyślił wiki w 1995 roku. Jego pierwszy wiki, Portland Pattern Repository (lub WikiWikiWeb) dedykowany programowaniu aplikacji, stał się wzorem do naśladowania.
Wiki jest dziś jednym ze znaków rozpoznawczych epoki Web 2.0, w której wartość serwisów internetowych jest generowana przez samych użytkowników. Wiki nie należy do jednej osoby czy firmy, tylko do tych wszystkich, którzy je współtworzą.
Podobnie jak blog, wiki rozwinęło się w internecie głównie ze względu na łatwość tworzenia i użytkowania. Tak samo łatwo - i za darmo - można stworzyć jakąś stronę, jak wprowadzić tam poprawki czy przejrzeć historię wszystkich poprawek. Podobnie jak w przypadku bloga, niepotrzebna jest tu znajomość języka programowania czy webdesignu.
Większość serwisów opartych na mechanizmie wiki nie wymaga też od autorów wypełniania długich formularzy rejestracyjnych. Często rejestracja jest prosta i szybka – wymaga podania tylko nazwy użytkownika, hasła i ewentualnie danych kontaktowych, jak w Wikipedii. Niektóre wiki są jednak zamknięte i dostępne tylko dla wybranego kręgu użytkowników (np. pracowników firmy).
Jak to działa? W wiki liczą się tylko 3 klawisze: „Edytuj", „Zachowaj", „Utwórz link". By wprowadzić swój tekst, linki czy zdjęcia, trzeba najpierw kliknąć na przycisk „Edytuj". Wtedy strona internetowa staje się edytorem tekstu, jak Word. Po wpisaniu tekstu i wklejeniu linków, np. odnośnika do definicji w Wikipedii lub do Google Maps, naciskamy na guzik „Zachowaj" i nasz edytor tekstu staje się znów stroną internetową.
Wykonujemy więc zaledwie 4 czynności: edytujemy, piszemy, wklejamy linki i zachowujemy. Możemy robić to bez końca i bez ograniczeń jeżeli chodzi o ilość autorów.
Kiedy pojawia się wielu autorów, mających różne poglądy i na przykład wymagania estetyczne, wiki może szybko zacząć przypominać arabski, wielokolorowy bazarek. Inne niebezpieczeństwo czyhające na wiki to roboty spamujące lub internetowi wandale, którzy mogą zniszczyć jakieś strony. Na szczęście wiki posiada mechanizm zapisywania poszczególnych wersji, co pozwala na odzyskanie utraconych fragmentów tekstów. Sposobem na internetowych graficiarzy są moderatorzy, jak w Wikipedii, lub czujni internauci tworzący serwis. Zawsze znajdzie się grupa wiernych internautów, która wyłapie spam czy błędy.
Wg Wikipedii, serwisy oparte na mechanizmie wiki charakteryzują się czterema podstawowymi cechami:
Wiki jest idealnym narzędziem pracy dla wielu osób w tym samym czasie. To z natury rzeczy aplikacja wspólnotowa. Dzięki wiki, można o wiele łatwiej i skuteczniej niż w przypadku e-maili pracować nad jednym projektem, np. nad ofertą dla klienta, instrukcją jakiegoś programu internetowego lub opisem wspólnego projektu. Przy tworzeniu wiki uruchamia się inteligencja współpracy, gdyż użytkownicy łączą się z sobą w celu stworzenia czegoś razem - tłumaczy Ross Mayfield, prezes SocialText, firmy oferującej rozwiązania wiki.
Wiki często znajduje zastosowanie w encyklopediach online. Najbardziej znaną jest Wikipedia. Została założona w styczniu 2001 roku przez Fundację Wikimedia. Obecnie jest najszybciej rozwijającą się, najbardziej aktualną i największą encyklopedią, zawierającą ok. 5 milionów stale aktualizowanych artykułów w ponad 150 językach. Jest ona tworzona przez ochotników, którzy dodają nowe informacje, aktualizują stare oraz dokonują poprawek w artykułach zawierających nieścisłości.
Polska edycja Wikipedii jest jedną z największych na świecie: zawiera ok. 400 tysięcy haseł. Jednakże wiele haseł jest tu zaledwie zalążkiem artykułu. Niektóre są mniej lub bardziej udanym tłumaczeniem z innych wersji językowych, głównie z angielskiej.
Angielska wersja liczy ponad 1,9 mln haseł, niemiecka - 606 tys., francuska - 520 tys., a japońska - 387 tys. Cała zawartość Wikipedii, łącznie z zamieszczonym w niej tekstem, zdjęciami i plikami audio jest dostępna na licencji GNU Free. Nie jest jednak ona „typową” wiki, gdyż zawiera głównie informację, bez dyskusji. Wiki Fundacji Wikimedia w języku polskim to, oprócz Wikipedii: Wikisłownik, Wikicytaty, Wikinews i Wikibooks.
Poprawność zawartych w Wikipedii informacji jest cały czas weryfikowana przez internautów i moderatorów. Oczywiście Wikipedia nie jest nieomylna, a jej błędy na przykład „o charakterze „liberalnym", skrupulatnie wyłapuje konserwatywna amerykańska Conservapedia.
Najbardziej znanym błędem w polskiej wersji Wikipedii było hasło Henryk Batuta. Postać Henryka Batuty została zmyślona, niemniej hasło o niej pozostawało niezauważone w Wikipedii przez blisko piętnaście miesięcy – od 8 listopada 2004 do 20 stycznia 2006, kiedy to po raz pierwszy zgłoszono je do usunięcia.
Jak informuje Wikipedia, po wykryciu mistyfikacji i umieszczeniu strony na liście stron do usunięcia anonimowi internauci nadal starali się nadać mu cechy rzeczywistości: na Wikipedię przesłano fałszywkę w postaci zdjęcia tabliczki informacyjnej pochodzącej rzekomo z ulicy "Henryka Batuty". Ponadto, z tego samego zakresu adresów IP sfałszowano kilka innych haseł, umieszczając w nich w różnym kontekście informację o Henryku Batucie, aby uwiarygodnić jego istnienie.
Według „Gazety Wyborczej", mistyfikacja ta została dokonana przez anonimową grupę osób, kryjącą się pod nazwą „Armia Batuty". Celem tej grupy, w której skład mieli wchodzić urzędnicy państwowi i pracownicy naukowi, było wykazanie, że większość ludzi bezrefleksyjnie podchodzi do nazw ulic, a także do informacji zawartych w internecie.
Citizendium różni się jednak od Wikipedii innymi, bardziej restrykcyjnymi procedurami funkcjonowania. Nowy model jest pół-otwarty, w przeciwieństwie do Wikipedii. Citizendium wyklucza na przykład możliwość anonimowego edytowania wpisów, a nad ich jakością czuwa grono ekspertów wyspecjalizowanych w danej dziedzinie. Ich zadaniem jest również wspomagać internautów tworzących artykuły. Eksperci są rekrutowani m. in. na podstawie CV, lub podlinkowanych dokumentów będących świadectwem ich kompetencji.
Oprócz encyklopedii online, istnieje kilkaset (a być może kilka tysięcy) serwisów wykorzystujących technologię wiki. Większość z nich nie rozdziela dyskusji od informacji – każda strona przypomina wątek listy dyskusyjnej, który może być edytowany, dzielony i łączony jeśli nadmiernie się rozrośnie. Największe wiki tego typu to WikiWikiWeb i Sensei's Library o grze go. Swoje wiki ma też przeglądarka Opera, projekt Aurox (Polski System Operacyjnego dla Każdego), wortal linuksowy jakilinux.org, system blogowy Jogger.
Oto kilka ciekawych przykładów wykorzystania wiki (szersza lista w Wikipedii ):
Wiki może być wykorzystane w informacji lokalnej. Przykład: Międzynarodowe Święto Muzyki w Toruniu, który jako pierwsze miasto w Polsce włączył się w czerwcu w obchody tego święta wymyślonego 26 lat temu we Francji. Organizatorzy tego święta wykorzystali wiki do stworzenia przewodnika. Stworzyli ciekawy mashup, łącząc mapy z Google Maps z wikidotem, tzn. platformą umożliwiającą darmowe zakładanie serwisów internetowych przy użyciu mechanizmu wiki.
Platforma ta została stworzona dla społeczności internetowych jak i projektów, które potrzebują przyjaznej platformy www do wymiany informacji. Wikidot zostało powołane do życia w 2006 roku przez Michała Frąckowiaka, informatyka z Torunia. Każdy kto chciał dodać nowy „punkt muzyczny" na mapie lub zmodyfikować istniejące miejsce mógł zrobić to wysyłając e-mail do organizatorów na adres: swietomuzyki@gmail.com.
Wiki można m. in. założyć na darmowych platformach wiki:
Wiele takich amatorskich nagrań znalazło się na Youtube. Ale prawdziwym hitem nie były ani YouTube, ani Flickr (serwis zdjęciowy), tylko Wikipedia. To na darmowej encyklopedii online studenci relacjonowali wydarzenia praktycznie w czasie rzeczywistym, opisali sprawcę, 23-letniego Cho Seung-hui, kontekst wydarzeń i sporządzili listę ofiar. Artykuł pt. "Virginia_Tech_massacre" na Wikipedii powstawał jak relacja na żywo w CNN, France 24 czy TVN24. Ale, jak się okazuje, nie wszyscy lubią wiki. Jak wynika z badań przeprowadzonych niedawno przez firmę Yougov w Wielkiej Brytanii, Brytyjczycy uznali wiki za jedno z najbardziej irytujących słów z internetowego słownika, obok folksonomii, blogu i netetykiety.
> Wiedzieć więcej:
Dlaczego wierzę w Wiki w biznesie? (blog Webusability)
Wiki jest stroną internetową, którą każdy może tworzyć, edytować i zmieniać bezpośrednio za pomocą przeglądarki internetowej. Nazwa wiki pochodzi od hawajskiego zwrotu „wiki wiki", oznaczającego bardzo szybko. Taką definicję podaje Wikipedia. Wiki jest więc czymś w rodzaju białej, pustej strony, którą można zapisać, podczas gdy tradycyjne strony www są już gotowym produktem, z konkretną, przemyślaną uprzednio architektur serwisu.
Autorem pojęcia jak i samej koncepcji jest amerykański programista Ward Cunningham. Wymyślił wiki w 1995 roku. Jego pierwszy wiki, Portland Pattern Repository (lub WikiWikiWeb) dedykowany programowaniu aplikacji, stał się wzorem do naśladowania.
Wiki jest dziś jednym ze znaków rozpoznawczych epoki Web 2.0, w której wartość serwisów internetowych jest generowana przez samych użytkowników. Wiki nie należy do jednej osoby czy firmy, tylko do tych wszystkich, którzy je współtworzą.
Podobnie jak blog, wiki rozwinęło się w internecie głównie ze względu na łatwość tworzenia i użytkowania. Tak samo łatwo - i za darmo - można stworzyć jakąś stronę, jak wprowadzić tam poprawki czy przejrzeć historię wszystkich poprawek. Podobnie jak w przypadku bloga, niepotrzebna jest tu znajomość języka programowania czy webdesignu.
Większość serwisów opartych na mechanizmie wiki nie wymaga też od autorów wypełniania długich formularzy rejestracyjnych. Często rejestracja jest prosta i szybka – wymaga podania tylko nazwy użytkownika, hasła i ewentualnie danych kontaktowych, jak w Wikipedii. Niektóre wiki są jednak zamknięte i dostępne tylko dla wybranego kręgu użytkowników (np. pracowników firmy).
Jak to działa? W wiki liczą się tylko 3 klawisze: „Edytuj", „Zachowaj", „Utwórz link". By wprowadzić swój tekst, linki czy zdjęcia, trzeba najpierw kliknąć na przycisk „Edytuj". Wtedy strona internetowa staje się edytorem tekstu, jak Word. Po wpisaniu tekstu i wklejeniu linków, np. odnośnika do definicji w Wikipedii lub do Google Maps, naciskamy na guzik „Zachowaj" i nasz edytor tekstu staje się znów stroną internetową.
Wykonujemy więc zaledwie 4 czynności: edytujemy, piszemy, wklejamy linki i zachowujemy. Możemy robić to bez końca i bez ograniczeń jeżeli chodzi o ilość autorów.
Kiedy pojawia się wielu autorów, mających różne poglądy i na przykład wymagania estetyczne, wiki może szybko zacząć przypominać arabski, wielokolorowy bazarek. Inne niebezpieczeństwo czyhające na wiki to roboty spamujące lub internetowi wandale, którzy mogą zniszczyć jakieś strony. Na szczęście wiki posiada mechanizm zapisywania poszczególnych wersji, co pozwala na odzyskanie utraconych fragmentów tekstów. Sposobem na internetowych graficiarzy są moderatorzy, jak w Wikipedii, lub czujni internauci tworzący serwis. Zawsze znajdzie się grupa wiernych internautów, która wyłapie spam czy błędy.
Wg Wikipedii, serwisy oparte na mechanizmie wiki charakteryzują się czterema podstawowymi cechami:
- szybkość, prostota i łatwość tworzenia i aktualizacji stron internetowych
- łatwość tworzenia linków do zasobów wewnętrznych i zewnętrznych
- prosty sposób formatowania i wstawiania tagów (prostszy niż język HTML)
- możliwość współpracy wielu użytkowników, czasem rozsianych po całej kuli ziemskiej, przy tworzeniu stron.
Wiki jest idealnym narzędziem pracy dla wielu osób w tym samym czasie. To z natury rzeczy aplikacja wspólnotowa. Dzięki wiki, można o wiele łatwiej i skuteczniej niż w przypadku e-maili pracować nad jednym projektem, np. nad ofertą dla klienta, instrukcją jakiegoś programu internetowego lub opisem wspólnego projektu. Przy tworzeniu wiki uruchamia się inteligencja współpracy, gdyż użytkownicy łączą się z sobą w celu stworzenia czegoś razem - tłumaczy Ross Mayfield, prezes SocialText, firmy oferującej rozwiązania wiki.
Wiki często znajduje zastosowanie w encyklopediach online. Najbardziej znaną jest Wikipedia. Została założona w styczniu 2001 roku przez Fundację Wikimedia. Obecnie jest najszybciej rozwijającą się, najbardziej aktualną i największą encyklopedią, zawierającą ok. 5 milionów stale aktualizowanych artykułów w ponad 150 językach. Jest ona tworzona przez ochotników, którzy dodają nowe informacje, aktualizują stare oraz dokonują poprawek w artykułach zawierających nieścisłości.
Polska edycja Wikipedii jest jedną z największych na świecie: zawiera ok. 400 tysięcy haseł. Jednakże wiele haseł jest tu zaledwie zalążkiem artykułu. Niektóre są mniej lub bardziej udanym tłumaczeniem z innych wersji językowych, głównie z angielskiej.
Angielska wersja liczy ponad 1,9 mln haseł, niemiecka - 606 tys., francuska - 520 tys., a japońska - 387 tys. Cała zawartość Wikipedii, łącznie z zamieszczonym w niej tekstem, zdjęciami i plikami audio jest dostępna na licencji GNU Free. Nie jest jednak ona „typową” wiki, gdyż zawiera głównie informację, bez dyskusji. Wiki Fundacji Wikimedia w języku polskim to, oprócz Wikipedii: Wikisłownik, Wikicytaty, Wikinews i Wikibooks.
Poprawność zawartych w Wikipedii informacji jest cały czas weryfikowana przez internautów i moderatorów. Oczywiście Wikipedia nie jest nieomylna, a jej błędy na przykład „o charakterze „liberalnym", skrupulatnie wyłapuje konserwatywna amerykańska Conservapedia.
Najbardziej znanym błędem w polskiej wersji Wikipedii było hasło Henryk Batuta. Postać Henryka Batuty została zmyślona, niemniej hasło o niej pozostawało niezauważone w Wikipedii przez blisko piętnaście miesięcy – od 8 listopada 2004 do 20 stycznia 2006, kiedy to po raz pierwszy zgłoszono je do usunięcia.
Jak informuje Wikipedia, po wykryciu mistyfikacji i umieszczeniu strony na liście stron do usunięcia anonimowi internauci nadal starali się nadać mu cechy rzeczywistości: na Wikipedię przesłano fałszywkę w postaci zdjęcia tabliczki informacyjnej pochodzącej rzekomo z ulicy "Henryka Batuty". Ponadto, z tego samego zakresu adresów IP sfałszowano kilka innych haseł, umieszczając w nich w różnym kontekście informację o Henryku Batucie, aby uwiarygodnić jego istnienie.
Według „Gazety Wyborczej", mistyfikacja ta została dokonana przez anonimową grupę osób, kryjącą się pod nazwą „Armia Batuty". Celem tej grupy, w której skład mieli wchodzić urzędnicy państwowi i pracownicy naukowi, było wykazanie, że większość ludzi bezrefleksyjnie podchodzi do nazw ulic, a także do informacji zawartych w internecie.
Wikipedia tak się rozrosła, że korzystanie z niej może być trudne ze względu na dużą ilość haseł pokrewnych i linków. Powstała nawet mapa myśli Wikipedii: WikiMindMap, w sześciu wersjach językowych.
Wikipedia dorobiła się też konkurenta. We wrześniu 2006 roku, w piątą rocznicę powstania internetowej encyklopedii, Larry Sanger, współzałożyciel i pierwszy redaktor naczelny Wikipedii, ogłosił powstanie konkurencyjnego projektu Citizendium. Nazwa pochodzi od „citizens' compendium of everything", czyli „obywatelskie kompendium wszystkiego". Citizendium jest alternatywną encyklopedią dla Wikipedii. Powstała na bazie obecnej Wikipedii, ze wszystkimi jej wpisami.
Citizendium różni się jednak od Wikipedii innymi, bardziej restrykcyjnymi procedurami funkcjonowania. Nowy model jest pół-otwarty, w przeciwieństwie do Wikipedii. Citizendium wyklucza na przykład możliwość anonimowego edytowania wpisów, a nad ich jakością czuwa grono ekspertów wyspecjalizowanych w danej dziedzinie. Ich zadaniem jest również wspomagać internautów tworzących artykuły. Eksperci są rekrutowani m. in. na podstawie CV, lub podlinkowanych dokumentów będących świadectwem ich kompetencji.
Oprócz encyklopedii online, istnieje kilkaset (a być może kilka tysięcy) serwisów wykorzystujących technologię wiki. Większość z nich nie rozdziela dyskusji od informacji – każda strona przypomina wątek listy dyskusyjnej, który może być edytowany, dzielony i łączony jeśli nadmiernie się rozrośnie. Największe wiki tego typu to WikiWikiWeb i Sensei's Library o grze go. Swoje wiki ma też przeglądarka Opera, projekt Aurox (Polski System Operacyjnego dla Każdego), wortal linuksowy jakilinux.org, system blogowy Jogger.
Oto kilka ciekawych przykładów wykorzystania wiki (szersza lista w Wikipedii ):
- Yulbiz - nieformalny klub blogerów ze środowiska biznesu, dziennikarzy i przedsiębiorców nowej ekonomii. Pierwsze spotkanie odbyło się 17 lipca 2007 roku w Warszawie.
- Wikiriders - strona dla surferówz mapą z Google Maps,
- Lostpedia – wiki o serialu LOST,
- Memory Alpha – wiki o serialu i filmie Star Trek,
- Wookieepedia – wiki o filmie Star Wars,
- AboutUs.org – wiki o Web sites,
- Wikitravel – wiki o podróżach,
- VeniVidiWiki.eu - mashup, tzn. mieszanka kilku internetowych serwisów lub narzędzi, z Google Maps,
- Bashr : mashup serwisów Wikipedia, Flickr i delicious,
- ListafterList - „Twórz, współpracuj i dziel się listami w internecie",
- Cogmap - „Wikipedia dokumentów organizacyjnych" (dla firm),
- Nonsensopedia, polska encyklopedia humoru,
- Wikikuchnia, internetowa książce kucharskiej, którą każdy może redagować,
- AkwaWiki, wiki o akwarium...
Wiki może być wykorzystane w informacji lokalnej. Przykład: Międzynarodowe Święto Muzyki w Toruniu, który jako pierwsze miasto w Polsce włączył się w czerwcu w obchody tego święta wymyślonego 26 lat temu we Francji. Organizatorzy tego święta wykorzystali wiki do stworzenia przewodnika. Stworzyli ciekawy mashup, łącząc mapy z Google Maps z wikidotem, tzn. platformą umożliwiającą darmowe zakładanie serwisów internetowych przy użyciu mechanizmu wiki.
Platforma ta została stworzona dla społeczności internetowych jak i projektów, które potrzebują przyjaznej platformy www do wymiany informacji. Wikidot zostało powołane do życia w 2006 roku przez Michała Frąckowiaka, informatyka z Torunia. Każdy kto chciał dodać nowy „punkt muzyczny" na mapie lub zmodyfikować istniejące miejsce mógł zrobić to wysyłając e-mail do organizatorów na adres: swietomuzyki@gmail.com.
Wiki można m. in. założyć na darmowych platformach wiki:
- Wetpaint, zbiór społeczności internetowych.
- Wikia, zbiór społeczności wielu stron internetowych (po polsku). Należy do Amazon.com. Stworzona w 2004 r. przez jednego z twórców Wikipedii, Jimmy Walesa, Wikia pozwala na tworzenie wspólnot wokół tematów nie związanych z encyklopedią online, jak przewodniki turystyczne, telewizja, gry etc.
- Wikidot to „farma Sajtów Wiki" (po polsku), stworzona przez Marka Frąckowiaka, informatyka z Torunia.
- JotSpot, kupiony przez Google w 2006 r. To mały serwis Web 2.0 oferujący szereg aplikacji biurowych online, w tym kalendarz i hosting zdjęć (prezentacja wideo). Prestiżowy blog Techcrunch uznał - stworzony w 2003 r. za 100 tys. dolarów - Jotspot za najlepsze narzędzie wiki dla firm.
- Social media (Czym jest Social media).
Wiki jest również jednym z kluczowych narzędzi galaktyki mediów obywatelskich ery Web 2.0. Dziennikarstwo obywatelskie opiera się na narzędziach komunikacji jak blog, vlog, forum, czy właśnie wiki… Te narzędzia różnią się one od klasycznych tym, że zwykły obywatel przechodzi z roli pasywnego odbiorcy do roli nadawcy, stając się w ten sposób medium.
Ciekawym i dość niezwykłym przykładem było wykorzystanie wiki do relacji z masakry w amerykańskim kampusie Virginia Tech w Blacksburgu. To studenci dostarczyli najlepsze relacje, zdjęcia i nagrania wideo z tego wydarzenia. I zrobili to szybciej od zawodowych dziennikarzy. Amerykańskie stacje telewizyjne wysłały na miejsce setki swoich super-reporterów, ale studenci byli na miejscu zbrodni długo przed nimi. Pierwsi wyciągnęli swoje komórki i kamery, by uchwycić sceny mrożące krew w żyłach.
Wiele takich amatorskich nagrań znalazło się na Youtube. Ale prawdziwym hitem nie były ani YouTube, ani Flickr (serwis zdjęciowy), tylko Wikipedia. To na darmowej encyklopedii online studenci relacjonowali wydarzenia praktycznie w czasie rzeczywistym, opisali sprawcę, 23-letniego Cho Seung-hui, kontekst wydarzeń i sporządzili listę ofiar. Artykuł pt. "Virginia_Tech_massacre" na Wikipedii powstawał jak relacja na żywo w CNN, France 24 czy TVN24.
> Wiedzieć więcej:
Dlaczego wierzę w Wiki w biznesie? (blog Webusability)
> Tag: media, internet, wiki, Wikipedia, web2.0, social web, zbiorowa inteligencja
Komentarze